Васіль Зуёнак

Канцэнтрацыя дурняў крытычная:
Ёсць — прасцяк, без цара ў галаве,
Ёсць, што з розумам ходзіць пазычаным,
А найбольш — хто на дурня жыве.
Так прыладзіцца, так прыкінецца:
З богам — бог, а з героем — герой,
Цыркулярыць душа-чарнільніца,
I з трыбуны — за праўду гарой!
Так захопіцца часам прамоваю —
Аж паветра рукамі грабе,
Аж сапе, быццам дух напампоўвае —
Перакрыкнуць самога сябе!..
Нос кіруе па плыні, як човен,
Сець закідвае — што пагусцей,
Знае толк у праграме Харчовай:
Там выконвае, дзе тлусцей.
Быццам бурбалкі — лозунгі клічныя,
Аж сіпіць перагрэты гарляк, —
Колькі іх, што на дурняў разлічваюць
I смяюцца паціху ў кулак...
Ні касцы, ні жняцы, ні аратыя, —
Як грыбы — партфельная раць!..
Поўны з коптурам кош бюракратыі...
Што рабіць толькі з гэтаю браціяй:
Ці саліць іх, ці марынаваць?..

Ці метад памылак і спробаў?
Ці мэта, каб край мой маўчаў? —
Над мовай, нібыта Чарнобыль,
Распята крыло крумкача...

Мне кажуць: «Прагрэсу поступ.
He ўздумай чыніць перашкод...»
I ўсё гэтак ясна і проста:
«Ад мовы адрокся народ».

Адрокся? Калі і навошта?
He чуў я такога. I век
He ўчуць бы: якім гэта коштам
Душу прадае чалавек?

I як гэта з роднага ганку
Гнаць роднае слова ў каршэнь?
Як матчыну калыханку
Бяспамятна вырваць з вушэй?!

Каб стаў народ без'языкі,
Каб мову наводмаш адсеч,
Хто гэткі над ёю вялікі
Узняў гісторыі меч?

Я ведаю толькі прадаўцаў —
Іх зграя аб згубе крычыць.
Ды ў гэтай бязроднай даўцы
Зямля патаемна маўчыць...

Зноў лічэбнік... Жывым і мёртвым —
Паўтарэння зададзены ўрок...
Паўтараем: «кожны чацвёрты...»
I — «чацвёрты энергаблок...».

Паўтараем... Настаўнік Чарнобыль
Нагадаў, нібы назнарок:
Той — чацвёрты — ваеннай пробы
I — чацвёрты — энергаблок...

У палях, на лугах, на прысадах —
Нібы водгук на кожны крок —
Рэха чорнай атамнай здрады...
I — чацвёрты энергаблок.

Ha ўзбалотку гараць журавіны,
Баравік залез на грудок,
А ў вачах — туман з Украіны...
I — чацвёрты энергаблок...

I глядзіць — у чырвоных пражылках –
Склератычным тварам лісток,
Што скідае клён на сцяжынку...
I — чацвёрты энергаблок.

Чуюць Хойнікі, чуе Брагін
Жураўліны крык ля аблок:
Hi расінкі — адолець смагу...
I — чацвёрты энергаблок.

Як прадвесце сусветнай пустэчы,
Як Зямлі патушаны зрок, —
Гэты з цёмнымі хатамі вечар...
I — чацвёрты энергаблок...

Крочыць здань на хадулях ракетных...
Просіць свет надзеі глыток...
Б'юць у звон Чарнобыля ветры
I — чацвёрты энергаблок.

Ён гукае: устаньце, людзі,
Каб адолець ядзерны змрок,
Бо інакш — не жыццё ў нас будзе,
А чацвёрты энергаблок...

Сасна шаптала баравая,
І не аспрэчваў мох балотны:
«Шляхоў зваротных не бывае
Для тых, хто ў сьвет прыйшоў
сьмяротным...»

А я ня верыў, я ўсё думаў —
Ды і цяпер надзею грэю:
Няўжо, сьвет сам сабе паглумак,
Што ў незваротнасьці старэе?..

Няўжо, ён сам сябе прымусіць
Хоць раз сюды не азірнуцца?
Няўжо, адмовіць Беларусі
Хоць раз са мной перагукнуцца?..
Ды і якія ў сьвеце сьветы,
Якія сілы – хто ўтрымае? —
Калі пачуецца адгэтуль
Аднойчы голас мне: «Чакаю...»

Рэкі дзяцінства —
Самыя глыбокія,
Дрэвы дзяцінства —
Самыя высокія.
Нівы дзяцінства —
Самыя шырокія,
Сцежкі дзяцінства —
Самыя далёкія.
Ночы дзяцінства —
Самыя кароткія,
Сны дзяцінства —
Самыя салодкія.
Крыўды дзяцінства —
Самыя слязлівыя,
Забавы дзяцінства —
Самыя смяшлівыя...
Рэкі
Мялеюць,
Дрэвы
Ніжэюць.
Нівы
Вузеюць,
Сцежкі
Карацеюць.
Ночы
Даўжэюць,
Сны
Гарчэюць.
Крыўды
Смяшнеюць,
Забавы
Слязнеюць...
Што ж гэта,
Што ж гэта
Робіцца, братцы?
Куды ад навалы такой
Схавацца?

Прыходзіць жа аднойчы
Такая вышыня:
Глядзяць прыроды вочы
Штоночы і штодня.
Глядзяць табе насустрач,
Глядзяць табе наўслед.
I ты ўжо — невідушчы —
Бачыш цэлы свет.
Адкрыецца такое
З надхмарнай вышыні —
Не зведаеш спакою,
Не ўзнаеш цішыні.
«Няма іх. I не будзе.
Ніколі. I нідзе...» —
Адкрыецца ў прысудзе,
Што позірк той вядзе.
Чытай па кнізе зорнай:
Няма і не было...
Жыццё — як непаўторнасць,
Як непазбежнасць — тло.
I ты іх вечны дольнік —
Нікога не віні...
Правідчае прадонне
У гэтай вышыні.
I непазбежнасць ночы,
I непаўторнасць дня, —
Усё яна — аднойчы —
I тая ж — вышыня.
I рвецца над сусветам
Нязведаная ніць.
I непаўторнасць гэту
Рукою не злавіць.

На вагі, на вагі, на вагі,
Ветэраны капытнай цягі!

Смялей, вараныя, гнядыя!
Больш хамут не намыліць шыю.

На вагі, на вагі, на вагі,
Палёў рабацягі!

Кілаграмы — вага жывая:
У вачах — туга незямная.

Дармаеды, бадзягі, —
На вагі!

Адшумела, адкаласіла
На загонах конская сіла.

Hi на ломаны грош павагі, —
На вагі!

Сёння цяга ў пашане ракетная —
To адкрытая, то сакрэтная...

На вагі, на вагі, на вагі, —
Дых займаюць маторы, як магі.

Сёння сілай адзін бензакур
Сарака вашых варты скур!

На вагі, на вагі, на вагі —
I ніякае звягі!

Расквітайцеся з рабскаю скураю,
Даўкім потам і пылам пракуранай.

Боты, партфелі, крагі, —
На вагі!

Утаймуйце пражэрлівы нораў
Чорна-бурых лісіц і норак!

Каб нафутрылі модніц раймагі, —
На вагі!

Кілаграм — па чатыры грыўні...
Спяць вятры ў скасмыленай грыве...

Дзе падкова сталёвай адвагі?
Як зямля, гайдаюцца вагі.

Кілаграм — па чатыры грыўні.
Кілаграм, капытамі грымні!

Ні сёння, ні заўтра, ні ўчора,—
Згубіўся знявераны час.
Калядная песня ў пячоры
На неба узводзіла нас.
«Адкуль вы і хто вы, дзяўчаты?» —
Пытаўся каменны дракон.
А тыя нібыта на свята
Стаялі ля светлых вакон.
Кружыліся гукі, як гусі,
I рэха нясла ў даланях
На голас маёй Беларусі
Славенскай зямлі глыбіня.
То бралася змрокам вячэрнім,
То смехам будзіла гару
Вясёлых правін адпушчэнне
З паклонамі гаспадару:
«Ды няма ні ў кога
Каня такога...» —
Марозна звінелі падковы,
Высвіствалі палазы,
I светла вяла Міранкова
Святлана дзяўчат галасы.
Гулялі завейна пагляды,
Люлялі калядніцы ціш, —
Сустрэнься з такой на каляды —
I ў пекле па-райску згарыш!..
«Ды няма ні ў кога
Двору такога...» —
Забыты дарогі, атэлі:
Падземная зала была
Тым дворам, дзе сэрцы святлелі...
I плакала ў змроку скала.
I грэшны анёл з падзямелля —
Маэстра — натхнёна ляцеў...
I ўсе святыя нямелі,
I кожны быць грэшным хацеў!..

Калі чалавека тварыў,
Зусім, пэўна, Бог не хітрыў,
А проста па мудрасьці боскай
Рашыў, што ўсё ж гэтак проста,
І што яшчэ тут тлумачыць, —
Хіба можа быць іначай?!
Стварыў – значыць, гэтак трэба, —
На радасьць зямлі і небу...
Пладзіся і размнажайся,
І меней аб сэнсах пытайся.
Ды мудрасьцю з Богам цягацца
Ня змог чалавек – і пытацца
З хвіліны тае не стамляецца:
Навошта на сьвет ён зьяўляецца?..
О бедны клёк чалавечы!
Яшчэ адзін клопат на плечы
Тварцу... бо ня меў падазрэньня,
Што розум яго тварэньня
Патрапіць у гэтакі венцер:
«Пытаньне жыцьця і сьмерці»...

Ёсьць у бясконцым сусьвеце
Галактыка чорная. Ёсьць
Хаосу бяззорнага вецер,
Дзе нават сам Бог – рэдкі госьць.

Бяздушна даіснага вочы
Глядзяць адтуль у журбе...
Я там пабываў аднойчы,
Калі ня стала цябе.
Ды ты павярнулася сьветла
І мой пераксьціла пагляд
Рукою душы сусьветнай...
Сказала: «Вяртайся назад...»

А бабы маладыя:
Па трыццаць – трыццаць пяць.
А сьпяць, нібы сьвятыя,
І ложкі не рыпяць.

У плоці і пры целе —
А ноч, як небыцьцё:
Удовыя пасьцелі,
Бязмужняе жыцьцё.

А днём, як прыйдзе ў поле
Калгасны брыгадзір,
Глядзяць – бы вочы коле
Адзін на ўсіх кумір.

Няхай сабе бязногі, —
Нібы дакор яму:
Чаму ж адной во богам
Аддадзен ён – чаму?..

Аддадзен, як украдзен
У іх ва ўсіх, лічы...
І ў кожнай у паглядзе
Для бунту сто прычын.

То тое ёй ня гэтак,
То гэта ёй ня так...
«Ах, бедныя кабеты,
Ах бабы, самы смак —

І ён ня судзіць строга,
Хоць норавам і крут, —
Прабачыцца: — Вас многа,
А я ... адзін... вось тут...

Хоць разумею слаба,
Хоць дзела не маё, —
Пасеяць бы вам, бабы,
З гектар які... мужчын...»

Баяцца паэты прастояў.
Як гнёт: «Ні дня без радка...»
З парожняга ды ў пустое —
Абы не гуляла рука.

А што гэта значыць — прастоі?
А гэта — вяртанне ў свет,
А гэта... а гэта ўсё тое,
Што знаў «да паэта» паэт.

Што ў сэрцы насіў і песціў
I чым не прарочыў, а жыў,
Што ўпохапкі словам не збэсціў —
Адзіным, застылым, чужым.

Кайданнае наканаванне,
Як гнёт: «Ні дня...» — Праз вякі.
I птушак, і дум кальцаванне,
Што трапілі з неба ў сілкі.

А вечнасць — пакуль яшчэ тайны
Не знае рука.
Радок — гэта знак. I звычайнасць.
Пакуты і лёс — да радка.

Быт — ён упарты, як бык,
Ілбом у сцяну ўвапрэцца, —
Глядзіш, і застыў, і абвык,
I некуды болей падзецца.
А маеш чатыры сцяны,
То можаш мяняць раз за разам,
I пойдуць штомесяц яны
Па крузе, як месяца фазы...
Паўзе аднастайнасці воз,
Уласным гарбом прыдбаны:
На службе ёсць бос, і дома ёсць бос,
I трэці — з блакітным экранам.
Ні спрэчак былых — хто лявей, хто правей,
Ні слёз, ні эмоцый адмоўных.
I ўжо галасісты былы салавей
Спявае табе галаслоўна.
Прачнецца душа,— як сабака, праз глуш
На пятую квадру галосіць.
А месяц нязменна, як верны муж, —
То лысы, то раганосец...
Апошняе будзе вар’яцтва —
Апошняя з інквізіцый.
Жахнуцца вякі-панятыя,
Як заўтра згараць шляхі ўсе,
I паміраць будуць тыя,
Хто сёння не нарадзіўся.